مقدمه
رایانش ابری که یکی از اشکال نوین ارائه خدمات اطلاعاتی است و در سال های اخیر، سازمان ها و مراکز اطلاع رسانی به آن توجه کرده اند، بر این اندیشه استوار است که سازمان ها به جای این که خود محصولات و تجهیزات لازم را برای راه اندازی بسترهای ارائه خدمات اطلاعاتی به کار گیرند، می توانند آن را به شکل خدمات و نه محصول از طریق شبکه دریافت کنند.
برای نمونه، شرکت های ارائه دهنده خدمات عمومی مانند تلفن، اینترنت، برق و آب را می توان نام برد. بنابراین، در زمینه رایانش ابری، شرکت ها و سازمان های بزرگی که توانایی ایجاد زیر ساخت های لازم و سرمایه گذاری های کافی را دارند آن را راه اندازی می کنند.
طبق تعریف موسسه ملی استاندارد و فناوری امریکا، رایانش ابری مدلی است برای دسترسی آسان، فراگیر، و مبتنی بر سفارش شبکه به مجموعه ای از منابع رایانشی تغییر پذیرد و پیکر بندپذیر (نظیر شبکه ها، فضاهای ذخیره سازی، سرورها، برنامه های کاربردی، و خدمات) که بتوانند با کمترین کار و بدون نیاز به دخالت مستقیم ارائه دهنده خدمت به سرعت فراهم یا آزاد شوند.
همچنین، مبحث ایجا رایانش ابری و توجه به زیر ساخت ها، پیاده سازی، و ارزیابی آن از مباحث مهم در این باره است.
از جمله قابلیت های ویژه ای که در زمینه رایانش ابری وجود دارد، ارائه خدمات اطلاعاتی مبتنی بر ابر است. از همین رو، سازمان ها و مراکز اطلاع رسانی در اندیشه استفاده از ابزارها و امکاناتی هستند که با کمترین زمان و هزینه از اطلاعات و فناوری اطلاعات بیشترین استفاده را ببرند، همان گونه که یعقوبی، شکوهی، و جعفری (1394) بیان میکنند رایانش ابری مزایای زیادی دارد که از جمله می توان به صرفه جویی در هزینه ها، به روز رسانی سریع؛ امنیت زیاد، ندشتن محدودیت زمانی و مکانی، سهولت استفاده، سهولت به اشتراک گذاری منابع، نگهداری امن و راحت، مدیریت نقص و خرابی از طریق مرکز داده، بسیج خدمات، کاربرد در رسانه های اجتمتاعی، کاهش نیروی انسانی، و دوستدار محیط زیست بودن اشاره کرد.
نحوه ارائه خدمات در این بازه متفاوت است و به سه روش انجام می شود: در روش اول، خدمات زیرساخت به منزله خدمت IaaS، قابلیت های محاسباتی و ذخیره سازی اولیه به عنوان خدمات استاندارد در شبکه ارائه می دهد.
در روش دوم، بسترهای نرم افزار PaaS، لایه ای از نرم افزار به شکل بسته بندی شده و به منزله خدمتی فراهم می شود که بتوان از آن برای ایجاد خدمات سطح بالاتر استفاده کرد.
مشتری می تواند به کمک این خدمت، نرم افزار خریداری شده یا ساخته شده خود را بر بستر ابری قرار دهد و آن را کنترل و آزمایش کند یا تغییر دهد. شرکت گوگل با اپ انجین نمونه ای از این خدمات را عرضه می کند. همچنین، مایکروسافت نیز به تازگی پلتفرم آزور را برای رایانش ابری معرفی کرده است.
در نهایت، در روش سوم، نرم افزار به منزله خدمت SaaS، شامل برنامه کاملی است که به شکل خدمتی بر حسب تقاضا فراهم می شود. نمونه واحدی از نرم افزار برابر اجرا می شود و به چندین کاربر نهایی یا مشتری سازمانی خدمت می کند. سلس فورس و گوگل اپس را می توان نمونه ای از این خدمت نام برد .
گوگل اپس خدمات تجاری پایه، نظیر پست الکترونیکی و واژه پردازی را به این شیوه ارائه می دهد.
بنابراین هر تغییر اساسی که در فناوری ها و مدل های ذخیره و بازیابی اطلاعات حاصل شود، بی شک این حوزه به آن توجه خواهد کرد. کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی نیز همواره تلش کرده اند با بهره گیری از فناوری های جدید به نحو احسن به نیازهای اطلاعاتی کاربران و پژوهشگران پاسخ دهند.
در پژوهش ریاحی، الکاتن، و شهزاد اهمیت این مسئله به لحاظ دسترس پذیری و مبادله آسان اطلاعات توجه شده است. ضمن این که کتابداران و حرفه مندان اطلاعات از 2010 و 2011 به این مباحث توجه کرده اند. گاهی اوقات از رایاتش ابری با عنوان کتابخانه ابری نام برده شده است.
از مهم ترین دلایل ایجاد و شکل گیری کتابخانه های ابری، هم افزایی ناشی از اشتراک منابع و سایر اشکال همکاری های بین کتابخانه ای است. همان گونه که مرادی و حسی زاده بیان می کنند مباحث و ارکان مطرح در کتابخانه ابری، مدیریت، مجموعه سازی، حق مولف، منابع انسانی، و سازمان دهی است.
افزون بر این، از جمله راهبردهای اصلی توسعه علمی هر کشوری، دستیابی به منابع اطلاعاتی گسترده و نهادینه کردن فرهنگ دسترس پذیری به هنگام و بی درنگ برای کاربران و پژوهشگران است که این امر بی ارتباط با نقش کتابخانه های دیجیتالی نیست.
بنابراین، اگر مسئولان کتابخانه های دیجیتالی و کتابداران – که مسئولیت پاسخ گویی در قبال جامعه علمی و پژوهشی را برعهده دارند – برای افزایش بهره وری و سرعت دسترسی به اطلاعات از رایانش ابری استفاده کنند به کاهش هزینه های کتابخانه های دیجیتالی و تامین بهینه منابع علمی منجر می شود.
بررسی های انجام شده نشان می دهد با گذشت بیش از یک دهه از شروع فعالیت های کتابخانه های دیجیتالی در ایران، تاکنون از قابلیت های فناوری رایانش ابری در ارائه خدمات اطلاعاتی در کشور استفاده چندانی نشده است و به نظر می رسد موانعی بر سر راه پیاده سازی این فناوری در کتابخانه های دیجیتالی وجود داشته باشد.
از این رو، پژوهش حاضر با هدف شناسایی موانع پیاده سازی رایانش ابری در پورتال کتایخانه های دیجیتالی ایران، متخصصان پورتال های این نوع کتابخانه ها را جامعه آماری خود برگزید. موانع بررسی شده در این پژوهش، شامل چهار بعد اقتصادی، امنیتی، مدیریتی، و قانونی است. ضمن این که با شناسایی این موانع می توان بستری مناسب برای راه اندازی خدمت ابری در کتابخانه های دیجیتالی فراهم کرد.
پژوهش های ژنگ، لین و چن، فتاحی، بهاری و عیوض زاده محمدیان، لو و یووراچ نشان می دهند با توجه به ماهیت و نوع فعالیت کتابخانه ها، در حال حاضر کتابخانه های بسیاری در کشورهای مختلف از رایانش ابری استفاده می کنند.
بر اساس این پژوهش ها، رایانش ابری در کتابخانه ها می تواند در حوزه هایی نظیر زیر استفاده شود:
- ایجاد کتابخانه دیجیتالی
- جستجو در منابع کتابخانه
- میزبانی وب سایت
- جستجوی محتوای علمی از پایگاه داده مختلف
- ذخیره سازی منابع در اشکال مختلف
- خودکارسازی خدمات و فعالیت های کتابخانه ها
البته پژوهش های دیگری نیز با بحث رایانش ابری و کتابخانه ها مرتبط هستند. سانچعی و کالکارنی و راوات، کاپور، و سوشیل بهره گیری از رایانش ابری در خدمات کتابخانه ای، خطیب و کاتلان اوپلنسیا تاثیر پردازش ابری بر کتابخانه های دیجیتالی و مراکز آموزش مجازی، و نیز نوشین فرد و قربانی و گوساوی، شاین، و داکولار تاثیر محاسبات ابری بر علم اطلاعات و کتابخانه های ملی را بررسی کردند.
درباره
کاربرد رایانش ابری در کتابخانه ها و پیاده سازی آن، با توجه به نوظهور بودن بحث رایانش ابری در کشور نیز پژوهش هایی انجام شده است. صادق زاده، بهره پور و صادق زاده چالش های امنیتی موجود در محاسبات ابری را تحلیل و بررسی کردند و مزایای آن را بر شمردند.
همچنین، امنیت، حفظ حریم خصوصی، و مسائل حقوقی را از جمله چالش های آن دانستند. قبادپور و همکاران ظهور رایانش ابری را موجب تحول عمده در ارائه خدمات اطلاعاتی در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی دانستند. در نهایت، فرمانلو و سپهر، بزرگی، و صدقی عوامل موثر بر پذیرش رایانش ابری به وسیله کتابداران کتابخانه های علوم پزشک (تبریز و تهران) را تحلیل کردند.
بررسی پیشینه ها نشان می دهد مطالعات انجام شده در حوزه پذیرش رایانش ابری و کاربرد آن در کتابخانه های دیجیتالی به ویژه در ایران اندک است و پژوهش های انجام شده بیشتر جنبه نظری و مروری دارند. در حالی که استفاده از نظریه های پذیرش نوآوری در حوزه های مختلف رایج است، در زمینه پذیرش رایانش ابری، امنیت، و استانداردهای مربوط به آن، در میان کتابداران مطالعاتی مشاهده می شود.
همچنین، در میان پژوهش های انجام شده به بحث فناوری و نیروی انسانی متخصص بیشتر توجه شده است، اما درباره موانه استفاده از این فناوری، پژوهشی مشاهده نشد.
بنابراین، پژوهش حاضر تلاش می کند موانع
پیاده سازی رایانش ابری را در پورتال کتابخانه های دیجیتالی ایران بررسی کند تا بتواند گامی در پیاده سازی صحیح آن بردارد. برای وصول به این هدف، پژوهش حاضر درصدد است تا به پرسش های زیر پاسخ دهد:
- موانع امنیتی پیاده سازی رایانش ابری در پورتال کتابخانه های دیجیتالی ایران از دیدگاه جامعه پژوهش کدام اند؟
- موانع مدیریتی پیاده سازی رایانش ابری در پورتال کتابخانه های دیجیتالی ایران از دیدگاه جامعه پژوهش کدام اند؟
- موانع قانونی پیاده سازی رایانش ابری در پورتال کتابخانه های دیجیتالی ایران از دیدگاه جامعه پژوهش کدام اند؟
- آیا میان موانع شناسایی شده در کتابخانه های دیجیتالی وابسته به سازمان های مختلف تفاوتی وجود دارد؟
روش شناسی
پژوهش حاضر توصیفی – پیمایشی و از نوع کابردی است. جامعه آماری پژوهش 30 نفر از مسئولان پورتال کتابخانه های دیجیتالی ایران بودند که به پرسشنامه پژوهشگر ساخته پاسخ دادند. پرسشنامه در چهاربخش: موانع مدیریتی، امنیتی، قانونی و اقتصادی پیاده سازی رایانش ابری، طوری طراحی شده بود که پاسخ گویان می توانستند هر یک از گزینه های پنج سطحی طیف لیکرت را انتخاب کنند.
برای تعیین روایی، ابزار پژوهش در اختیار تنی چند از اساتید و صاحب نظران گروه های علم اطلاعات، فناوری اطلاعات، متخصصان پورتال و تعدادی از کتابداران خبره و آگاه قرار گرفت. در نهایت، پس از رفع ابهامات و اصلاح پرسش ها، به شکل الکترونیکی توزیع شد. پایانی پرسشنامه نیز از طریق ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد که 0.8 به دست آمد.
نخست، هر یک از موانع پیاده سازی رایانش ابری شناسایی و بر اساس آزمون فریدمن رتبه بندی شد. برای تحلیل داده ها و استخراج موانع نیز از آزمون تی تک نمونه ای استفاده شد. پیش از اجرای تحلیل، آزمون کولموگروغ – اسمیرنوف بررسی شد که نشان دهنده نرمال بودن توزیع داده هاست .
نمره عامل موثر در اجرای ارزشیابی توصیفی بالاتر از 0.05 بود، بنابراین عوامل ذکر شده توزیع نرمال دارند و می توان از روش های آماری پارامتریک استفاده کرد. در نهایت، برای تعیین تفاوت دیدگاه جامعه آماری نسبت به نوع سازمان کتابخانه ها، از آزمون واریانس یک طرفه (آنوا) استفاده شد.
در میان موانع امنیتی، بیشتری رتبه به (نا هم خوانی بین رویه های مقاوم سازی توسط ابر و مشتریان) و کمترین به (دشواری پیاده سازی استانداردهای امنیت در
خدمات رایانش ابری) اختصاص دارد.
تفاوت رتبه در مولفه های بررسی شده با توجه به نتایج به دست آمده معنادار نیست. (به کار نگرفتن متخصصان سازمان فناوری اطلاعات برای بررسی خطرات و تبیین راهکارهای لازم به طور مستمر) بیشترین و (ناآگاهی مدیران از ساختار رایانش ابری مدل های مختلف) کمترین رتبه را دارد.
تفاوت رتبه در موبفه های بررسی شده با توجه به نتایج به دست آمده معنادار نیست. (نبود ضوابط قانونی سخت گیرانه خدمت دهندگان ابر در ایجاد سازوکارهای لازم برای کاهش خطرات مربوط به حریم خصوصی و محافظت از داده ها) و (پایبند نبودن ارائه دهندگان خدمات ابری به ارائه خدمات) به ترتیب بیشترین و کمترین رتبه را دارند.
تفاوت رتبه در مولفه های بررسی شده با توجه به نتایج به دست آمده معنادار نیست. (مقرون به صرفه نبودن خدمات رایانش ابری در سازمان هایی که هزینه عملیاتی کمتری دارند) بیشترین و (افزایش خطر و قطعیت نداشتن در نرخ بازگشت سرمایه) کمترین رتبه را دارند.
در نهایت برای تعیین الویت بندی و معناداری عوامل اصلی و تاثیرگذار بر اجرای پژوهش، آزمون فریدمن انجام شد.
- وضعیت معناداری بین موانع پیاده سازی رایانش ابری در کتابخانه های دیجیتالی و انواع آن. برای تعیین تفاوت معناداری موانع پیاده سازی رایانش ابری بین انواع کتابخانه ها از تحلیل واریانس یک طرفه (آنوا) استفاده شد.
بر طبق یافته ها در تمامی حالت ها سطح معناداری از 0.05 بیشتر است، در نتیجه به تفسیر نتایج تحلیلی آزمون شفه و یا دانته به علت برقرار نبودن سطح معناداری، نیازی نیست. بنابراین، بین انواع کتابخانه ها و موانع موجود تفاوت معناداری وجود ندارد.
موانع پياده سازی رايانش ابری (نمونه پژوهی: پورتال کتابخانه های ديجيتالی ايران)
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=353379